مراقبت های دوران بارداری
مراقبت های مادران باردار از اهمیت بالایی برخوردار است، در مادران بارداری که به صورت منظم تحت مراقبت قرار می‌گیرند میزان مرگ و میرمادران، تولد پیش از موعد نوزاد، مرده‌زایی، مرگ زودرس و دیررس نوزاد و مرگ در دوره شیرخوارگی کاهش چشمگیری دارد. همچنین کلاس‌های آموزش زایمان نیز منجر به نتایج بهتر بارداری می شود.
تشخیص بارداریتشخیص بارداری معمولاً در زمانی صورت می‌گیرد که خانمی با علایم مشخصی همچون عقب افتادن زمان قاعدگی مواجه می‌گردد.
راه های مختلف تشخیص بارداری
1. کیتهای آزمایش بارداری خانگی
حاملگی را با آزمایش ادراردر منزل بررسی می‌کند، البته این کیتها دقیق نیستند و احتمال نتایج مثبت کاذب در آنها وجود دارد.
2. اندازه‌گیری آزمایشگاهی
با اندازه‌گیری آزمایشگاهی عدد بارداری در مورد احتمال سقط می‌توان پیشبینی کرد.
3. تشخیص بارداری توسط سونوگرافی
• استفاده از سونوگرافی واژینال به صورت رایج برای تعیین دقیق سن بارداری و محل دقیق بارداری استفاده می شود و دقیقترین روش برای تعیین یا تایید بارداری است.
• ساک حاملگی اولین نشانه در سونوگرافی حاملگی است و در هفته ۴ و ۵ حاملگی دیده می شود.
• در مورد افرادی که با درد و خونریزی مراجعه کنند با سونوگرافی واژینال علاوه بر ساک‌حاملگی داخل رحم در مورد حاملگی خارج از رحم بررسی می شود.
در بارداری‌هایی که با روش‌های کمک باروری ایجاد می شود، از زمان انتقال جنین برای تعیین سن بارداری استفاده می‌گردد.
نشانه ها و علائم بارداری
1. اگر خانمی قاعدگی منظم دارد، عقب افتادن زمان قاعدگی می‌تواند نشانه بارداری باشد.
2. یک یا دو مورد ترشح خونی که تا حدی یادآور قاعدگی است، گهگاه پس از لقاح رخ می‌دهد و گاهی با قاعدگی اشتباه می شود، ممکن است در ماه نخست بارداری مشاهده گردد و احتمالاً ناشی از لانه‌گزینی جنین است.
3. از دیگر نشانه‌های بارداری تغییرات دردستگاه تناسلی رحم و پستان هاست.
طول مدت بارداری
طول متوسط بارداری از اولین روز آخرین قاعدگی تا زایمان حدود ۴۰ هفته است.
تخمین زمان احتمالی زایمان با اضافه کردن ۷ روز به اولین روز آخرین قاعدگی و کم کردن سه ماه از آن محاسبه می شود
سه ماهه‌های بارداری
بارداری به سه تا سه ماه مساوی تقسیم می‌شود:
• سه ماه اول تا پایان هفته ۱۴
• سه ماه دوم تا پایان هفته ۲۸
• سه ماه سوم از هفته ۲۹ تا هفته ۴۲ بارداری را در برمی‌گیرد
ویزیت های بارداری
به طور رایج زمان بندی مراجعات مادر باردار تا هفته 28، به صورت ۴ هفته یکبار و از هفته ۲۸ تا ۳۶، هر دو هفته یکبار و بعد از آن هفته‌ای یکبار تنظیم می شود.
• زنانی که دچار بارداری‌های عارضه‌دار هستند ویزیت های آنها غیر از آن زمان‌های مشخص، طبق نظر پزشک تصمیمگیری می شود.
• در هر ویزیت اقداماتی انجام می‌شود تا سلامت مادر و جنین بررسی شود، از جمله اندازه‌گیری فشار خون مادر، وزن فعلی و میزان تغییرات آن، ضربان قلب جنین و سئوال از نظر علائمی مانند سردرد، تغییر دید، درد شکمی، تهوع و استفراغ ،خونریزی، سوزش ادرار و بعد از هفته ۲۰ بارداری اندازه‌گیری ارتفاع رحم و در اواخر بارداری معاینه واژینال برای بررسی وضعیت لگن
ضربان قلب جنین
از هفته ۱۵ بارداری صدای ضربان قلب جنین با دستگاه‌های مخصوص اینکار که در مطب های متخصص زنان موجود است قابل شنیدن است.
سونوگرافی
سونوگرافی اطلاعات ارزشمندی در مورد آناتومی رشد و سلامت جنین به دست می‌دهد با توجه به کم خطر یا پرخطر بودن بارداری در مورد تعداد و زمان انجام سونوگرافی، پزشک مربوط تصمیمگیری خواهد کرد.
تست های آزمایشگاهی
• آزمایشات کامل برای ارزیابی سلامت مادر اوایل بارداری درخواست می شود.
• آزمایش غربالگری یا تست سلامت جنین در ۱۱ تا ۱۴ هفتگی و ۱۵تا۱۶ هفتگی درخواست می‌شود.
• ماه هفتم بارداری آزمایشاتی برای ارزیابی سلامت مادر(از نظرکم‌خونی، دیابت و...) تکرار می‌شود.
مشاوره تغذیه
امروزه در مورد افزایش وزن مادران بر اساس شاخص توده بدنی فرد توصیه های مختلفی داده می‌شود و نگرانی‌ها، بیشتر معطوف به چاقی مادر است. چاقی مادر خطر فشار خون بارداری و دیابت بارداری و جنین درشت را افزایش می‌دهد.
• متوسط اضافه وزن در بارداری، هر ماه یک کیلوگرم است، میزان کالری روزانه باید ۱۰۰ تا ۳۰۰ کالری افزایش یابد.
• اضافه وزن بیش از حد به صورت تجمعی از چربی درمی‌آید، که قسمتی از آن به صورت چربی پایدار ذخیره می شود و پس از بارداری از بین نمی‌رود.
• به طورکلی به زن باردار توصیه می‌شود هر چه می‌خواهد به هر مقدار که مایل است بخورد و می تواند به غذاها نمک بزند.
• نحوه افزایش وزن در مادران باردار با وزن طبیعی بین ۱۱ تا ۲۱ کیلو است.
توصیه های تغذیهای
1. استفاده از مواد غذایی پروتئینی به مادردر رشد و بازسازی جنین، جفت، رحم، پستان‌ها و افزایش حجم خون مادر کمک می‌کند. ترجیحاً بخش اعظم پروتئین از منابع حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ، شیر، پنیر و ماهی تامین می‌شود.
2. شیر و محصولات لبنی از مدت‌ها قبل به عنوان منبع ایده آل از مواد غذایی از نظر پروتئین و کلسیم برای زنان باردار یا شیرده شناخته شده‌اند.
3. ماهی منبع غنی از پروتئین بوده و مصرف آن هفته‌ای دو وعده توصیه می‌شود.
4. نیاز مادر باردار به ویتامینهای مختلف معمولا با رژیم غذایی عمومی که حاوی کالری و پروتئین کافی باشد تامین می شود اما تجویز مولتی ویتامینها بروز وزن پایین هنگام تولد و محدودیت رشد جنین را کاهش می دهند.
5. مصرف اسید فولیک در ابتدای بارداری می‌تواند خطرات نقص لوله‌های عصبی را در جنین کاهش دهد همچنین مصرف اسید فولیک پیش ازبارداری می‌تواند بیش از نیمی از نقایص لوله عصبی را جلوگیری کند.
6. ویتامینD محلول در چربی است، کمبودآن دربارداری شایع است، با اندازه‌گیری سطح ویتامینD خون مادردرصورت‌کمبودآن می‌توان، طبق نظرپزشک درطول دوره بارداری استفاده‌گردد. همچنین مصرف مکمل‌های ویتامین Dدر زنان مبتلا به آسم می‌تواند احتمال آسم کودکان را درجنین‌های این مادران کاهش دهد.
7. در بارداری باید از مصرف خودسرانه ویتامینها، از جمله A، B6، C و Dخودداری کرد زیرا می‌تواند سبب بروز آثار سمی می‌شود.
8. مصرف کافئین در بارداری باید کمتر از ۵ لیوان در روز باشد.
9. زنانی که قصد بارداری دارند باید از مصرف الکل پرهیز کنند زیرا مصرف الکل عامل ناهنجاری‌های صورت و نارسایی سیستم عصبی مرکزی می‌شود.
مشکلات رایج دوران بارداری
1. فعالیت شغلی
اکثر زنان می‌توانند تا زمان زایمان به کار خود ادامه دهند اما از هر مشغولیتی که زن باردار را در معرض فشار جسمی شدید قرار دهد اجتناب شود، در طی کار باید دوره‌های استراحت کافی در نظر گرفته شود. زنانی که در بارداری قبلی خود عوارضی داشتند که احتمال تکرار آن وجود دارد بایدکار بدنی خود را به حداقل برسانند.
2. ورزش
• در صورتی که زن باردار بیش از حد خسته نشود یا در معرض خطر ضربه و آسیب نباشد لزومی به محرومیت فعالیتی نمی باشد.
• اگر زن باردار در معاینات بالینی مشکلی نداشته باشد، باید تشویق شود تا در هفته ۱۵۰ دقیقه به یک فعالیت منظم با شدت متوسط (شامل پیاده روی، شنا، دوچرخه ثابت یا ایروبیک) بپردازد. باید از فعالیت پرخطر با احتمال سقوط و ضربه به شکم اجتناب شود.
• زن بارداری که عوارض حاملگی مثل فشار خون بارداری، سابقه زایمان زودرس، جفت سرراهی یا بیماری شدید قلبی، حاملگی چند قلویی و محدودیت رشد جنین داشته باشد، باید از انجام ورزش اجتناب کند و استراحت بیشتری داشته باشد.
3. مسافرت اتومبیل و هوایی
• به زنان باردار توصیه می‌شود در مسافرت با اتومبیل حتماً از کمربند ایمنی استفاده کنند، بخش پایینی کمربند باید زیر شکم زن باردار قرارگیرد و طوری بسته شود که راحت باشد و بخش شانه ای کمربند باید برای او راحت و بین پستان ها قرارگیرد.
• مسافرت هوایی در زنان باردار سالم هیچ اثر زیانباری بر بارداری ندارد و تا هفته ۳۶ می‌توانند با هواپیما سفرکنند. توصیه می‌شود مادران باردار در سفر مواردی را رعایت کنند از جمله حرکت دادن دوره‌ای اندام تحتانی و راه رفتن حداقل ساعتی یکبار برای جلوگیری از خطر لخته شدن خون.
4. مقاربت جنسی
مقاربت جنسی در زنان باردار سالم که تهدید به سقط و جفت سرراهی و خطر زایمان زودرس برایشان مطرح نیست ضرری ندارد.
5. مراقبت از دندان‌ها
• معاینه دندان باید در دوران بارداری انجام شود. مادرحتماً بهداشت مناسب دهان و دندان رعایت کند، بیماری های دهان و دندان می تواند باعث زایمان زودرس شود.
• بارداری موجب تشدید پوسیدگی دندان‌ها نمی‌شود.
• ممنوعیتی برای درمان‌های دندانپزشکی از جمله رادیوگرافی دندان در بارداری وجود ندارد.
6. واکسیناسیون
• واکسن آنفولانزا: تمامی زنان بارداری که در طی فصل آنفولانزا (آبان تا فروردین ) باردارخواهند بود تزریق کنند.
• تزریق واکسن سرخک، سرخجه و اوریون: در بارداری ممنوع است.
• واکسن کزاز و هپاتیتB: اگر مادر باردار در معرض خطر بیماری هایی چون کزاز و هپاتیتB باشد با نظر پزشک واکسن تزریق شود.
7. خواب و خستگی
در اوایل بارداری اغلب زنان از خستگی و تمایل زیاد به خوابیدن شکایت می‌کنند، این موارد احتمالاً به علت اثر خواب‌آور پروژسترون است، که در سه ماه اول با تهوع و استفراغ نیز همراه است، در مراحل آخر بارداری با ناراحتی‌های عمومی از جمله افزایش دفعات ادرار و تنگی نفس شدت می‌یابد.
8. ایجاد بانک خون بند ناف
• اولین انتقال خون بند ناف در سال ۱۹۸۸ بوده که برای درمان سرطان و بیماری‌های ژنتیک استفاده شد. این بانک‌ها برای ذخیره و پردازش ابتدایی نمونه‌ها سالانه مبلغی را دریافت می‌کنند.
• در جهان تنها تعداد محدودی پیوند با استفاده از نمونه‌های ذخیره شده انجام شده است.
9. پیکا
ویار زنان باردار نسبت به غذاهای عجیب مثل یخ، نشاسته و خاک را پیکا می‌گویند، عده‌ای اعتقاد دارند که این تمایل در اثر کمبود شدید آهن روی می‌دهد که با اصلاح کمبودآهن بهبود می یابد.
10. سردرد یا کمردرد
• حداقل ۵ درصد باردارها دچار سردرد می‌شوند که استامینوفن برای آن ها مناسب است.
• تقریباً۷۰٪ درصد زنان باردار تا حدی دچارکمردرد می‌شوند، کمر درد خفیف اغلب به دنبال کشش، خستگی، خم شدن، بلند کردن اجسام و یا پیاده روی بیش از حد رخ می‌دهد. معمولاً به استراحت و گرما خوب پاسخ می‌دهند البته ممکن است این کمردردها تنها از بارداری نباشد و ناشی از بیماری‌هایی از جمله دیسک کمر باشد که معاینه کامل توسط ارتوپد توصیه می‌شود.
11. تهوع و سوزش سردل
• تهوع و استفراغ در طی نیمه اول بارداری شایع است و معمولاً هفته ۱۴ تا ۱۶ بارداری برطرف می شود واکثراً هنگام صبح بیشتر است. برای کمتر شدن تهوع و استفراغ توصیه می شود مقادیرکمتر غذا با فواصل مکرردر رژیم غذایی خود قراردهند .
• درمان گیاهی زنجبیل هم موثر است.
• سوزش سردل یکی از شایع ترین شکایت زنان باردار به شمار می‌رود و ناشی از برگشت محتویات معده به بخش تحتانی مری بدلیل فشار رحم می‌باشد. برای کمترشدن این حالت، توصیه به صاف خوابیدن و اجتناب از خم شدن، رژیم غذایی هر وعده حجم کم ولی دفعات بیشتر است.
12. سیگار کشیدن
در مادران باردارسیگاری، احتمال مرده زایی، وزن کم موقع تولد، زایمان پیش از موعد، جفت سر راهی و سقط، دو برابر افراد غیر سیگاری است .
توصیه به قطع سیگار ترجیحاً قبل از بارداری یا نهایتا اوایل بارداری می‌شود.